Systemisch Werk
Systemisch werk bestudeert de wijze waarop een individu deelneemt in een systeem, welke ervaringen zijn van invloed geweest en welke eigenschappen zijn overgenomen vanuit het systeem. Dynamieken die zijn meegenomen uit het ene systeem blijken zich vaak ook uit te spelen op de manier waarop een individu functioneert in andere systemen. Één van de bekendste grondleggers van het systemisch werken was de Duitse psychotherapeut Bert Hellinger (1925-2019) die familieopstellingen eind jaren tachtig ontwikkelde tot een volwaardige methode. Systemisch werk gaat ervanuit dat we allemaal deel uitmaken van groepen en dat we binnen die groepen en binnen onszelf, gedreven worden door onbewuste patronen en dynamieken. Een familie, een klas, een sportclub, een land: het zijn allemaal systemen. Patronen die ervoor hebben gezorgd dat voorouders konden overleven worden vaak nog steeds (onbewust) doorgegeven.
Systemisch werk is het overkoepelende begrip waar opstellingenwerk een onderdeel en een middel van is. Systemisch werk hoeft dus niet altijd te gaan over opstellingen maar gaat vooral over een manier van kijken. Op een bepaalde manier dingen waarnemen die er in een systeem gebeuren en zonder oordeel te hebben over de gebeurtenissen. Vanuit dit blikveld wordt de persoon als individu als onderdeel van het systeem bekeken en kan je waarnemen waar er sprake van verstoring is in volgorde, binding en balans van geven en nemen (dit leg ik later verder uit). Als dit zo is, heeft dit enorm veel impact op een onbewust niveau op het individu. Het systemisch geweten wil namelijk dat de volgorde, binding en balans in het systeem kloppend is en houdt geen rekening met relevantie, tijd en of eerlijkheid.
Systemische wetten
De eerste belangrijke wet van systemisch werk is volgorde. De volgorde wordt bepaald door tijd, belang en functie. Degene die eerder was heeft automatisch de eerste plek en degenen die later komen, de volgende plekken. Ouders staan op de eerste plek, dan het eerste kind en dan het tweede kind enzovoorts. De tweede wet is binding en dat gaat erover dat iedereen recht heeft op een plek in het systeem. Als er bijvoorbeeld iemand in een familie is buitengesloten dan spreken we systemisch gezien van uitsluiting. Uitsluiting heeft vergaande gevolgen voor de komende generaties. Het familie geweten zal altijd de persoon die uitgesloten is weer willen terugbrengen en de balans herstellen. Dit uitsluiten kan plaatsvinden door bijvoorbeeld een verzwegen abortus of miskraam. Maar ook als die ene rare oom uitgesloten is door de familie. Het familiegeweten kiest als het ware weer mensen uit verder in de generatie om deze uitgesloten energie weer terug te brengen. Binding ontstaat ook als er sprake is van een daderslachtoffer dynamiek.
De derde wet vraagt om een balans in geven en nemen. Als iemand meer geeft dan ontvangt kan deze persoon zich onschuldig en dus meer superieur voelen. Diegene die meer neemt heeft te maken met de onmacht van een schuldgevoel en degene die meer geeft met de macht van onschuld. Het is dus belangrijk bij twee gelijkwaardige individuen dat er een balans is in geven en nemen. Het geven en nemen heeft ook met de plek te maken. Ouders geven altijd meer aan de kinderen, ze geven het leven en dat kunnen kinderen niet terugbetalen. Als er in een systeem te veel genomen of gegeven is dan verstoort dat het systeem.
Als er in een familie systeem niet aan de systemische wetten (natuurlijke orde) wordt voldaan die ik hierboven benoemd hebt, kunnen er verstrikkingen ontstaan. Vaak wordt onbewust geprobeerd de gevolgen van de verstrikking op te lossen door op één of beide van de andere systeemprincipes een verandering te maken. Dit gebeurt met de intentie om het systeem in stand te houden maar op de lange termijn heeft dit nooit het gewenste effect. Dynamieken ontstaan om weer evenwicht te krijgen in het systeem. Daarmee wordt het voortbestaan van het systeem veilig gesteld. Dynamieken zijn steeds terugkerende patronen in het systeem of bij een persoon, deze zijn vaak zeer diep geworteld.
In de theorie van systemisch werken wordt gebruik gemaakt van het ‘alwetend veld’ ook wel morfogenetische veld genoemd, dat afkomstig is van filosoof en bioloog Rupert Sheldrake. Hij ontwikkelde dit als onderdeel van zijn theorie morfische resonantie. In deze theorie laat hij zien dat patronen en gedragingen zich kunnen ontwikkelen in een collectief bewustzijn en dat deze informatie kan worden overgedragen aan andere individuen in hetzelfde systeem. In familieopstellingen wordt het alwetende veld gebruikt om verborgen dynamieken binnen een systeem bloot te leggen. Bijvoorbeeld door het opstellen van representanten voor elementen uit een systeem. Systeemopstellingen, kunnen inzicht geven in de dynamieken die spelen in een systeem. Vaak laat een opstelling zien wie er wel of niet goed op zijn plek staat, welke loyaliteiten er zijn en of er ergens sprake is van een disbalans. Waar liggen verborgen dynamieken? Natuurlijk kan je naast een familie opstellen, allerlei andere opstellingen doen van interne delen van jezelf, een keuze die je moet maken, fysieke symptomen, conflicten, verslavingen, innerlijke kind delen etc.
Het gesplitste zelf en traumaoverleving
Ook werk ik in sessies met het traumaoverlevingmodel van Franz Rupert. Een traumatiserende ervaring is een ervaring van externe hulpeloosheid en overweldiging. Ervaringen die jouw zenuwstelsel (of dat van je moeder in de vroege babytijd) als te veel en te snel ervoer of juist kleine beetjes over een langere periode. Ervaringen die later volgen en aan dit trauma herinneren, triggeren ook dat hulpeloze en overweldigende gevoel. Het brengt ons in contact met dat hele onaangename gevoel van die allereerste ervaring. De mens is bij uitstek heel erg bedreven om zichzelf af te leiden van dit soort onaangename gevoelens. Door trauma ontstaan afsplitsingen in onze identiteit, hierdoor ontstaat een traumadeel en een overlevingsdeel, dit laatste deel beschermt met man en macht de traumadelen en zorgt dat de traumatische ervaringen buiten ons bewustzijn worden gehouden. Je onbewuste zelf heeft namelijk bepaald dat op het moment van traumatisering je het niet kon oplossen, dus probeert het die herinneringen zo goed mogelijk te verstoppen. Er blijft altijd ook nog een gezond deel van onszelf over, waarvanuit we de werkelijkheid zien zoals ze is en goed kunnen functioneren in de wereld. De taak is dan ook om in sessie’s de capaciteit van het gezonde deel te vergroten om zo de andere delen weer te kunnen integreren.
Het doel van de traumatherapie (IoPT) is de ontwikkeling van een gezonde autonomie, die mensen in hun eigen kracht zet en in staat stelt zelfverantwoordelijkheid te nemen.
Gezonde identiteit is het onvoorwaardelijke ‘ja’ ten opzichte van het eigen bestaan (citaat van Franz Rupert)
Systemisch consult
Tijdens de gesprekken probeer ik zoveel mogelijk zonder oordeel te luisteren en actief waar te nemen waar het over gaat. Veel mensen hebben zelf-saboterende gedragingen en patronen waar ze vanaf willen en steeds weer tegenaanlopen. Als je daar met een systemische blik naar kijkt is het interessant om je af te vragen met wie deze persoon verbonden is uit het systeem om dit te blijven doen? Of waarvoor het probleem eigenlijk een oplossing is? Als het probleem namelijk ergens anders zijn oorsprong heeft, zal het zich in iemands leven blijven herhalen. Zo geloof ik zelf niet zo in wilskracht, je kan er heel veel mee bewerkstelligen maar uiteindelijk is het een potje wat opraakt als het niet op het systeem is aangesloten. Je kan bijvoorbeeld heel hard je best doen om het anders te doen dan je moeder, maar uiteindelijk ben je door de weerstand nog steeds verstrikt en verbonden met je moeder. De kunst van systemisch werk is het doorzien en bewust maken van onbewuste verstrikkingen en patronen zodat er ruimte komt om vrij te kunnen bewegen in overeenstemming met jouw werkelijke identiteit. Door goed op je plek in het systeem te staan heb je ook toegang tot de levensenergie die daar aanwezig is en zal je merken dat wilskracht maar een kleine kracht is ten opzichte van de kracht in een systeem. Systemisch werk gaat ook over de energie herstellen in de originele orde waardoor er een enorm potentieel en kracht vrijkomt die je kan gebruiken om jouw leven vorm te geven.
Het is in systemisch werk dan ook mogelijk om met allerlei onderwerpen aan de slag te gaan en deze op te stellen. Er kan een probleem, patroon of situatie zijn waar iemand last van heeft en aan de oppervlakte ligt. Dit is vaak een toegang voor een dieper gelegen onbalans, vaak vanuit het systeem van herkomst, die gezien wil worden. Door die delen aan het woord te laten kom je al snel dichter bij deze onbalans, verstoring van de orde en dus bij de kern van het probleem.
